Wetenschappelijke evidentie

Het STAPP platform is samengesteld op basis van de meest recente inzichten uit de wetenschappelijke literatuur over therapie bij afasie en spraakapraxie. Naar het gebruik van het STAPP platform als geheel, is nog geen wetenschappelijk onderzoek gedaan.

Feiken, J.F, de Vries, W. & Ruiter, M. (2025). Hoofdstuk 3: Aan de slag met afasie. In: Aan de slag met afasie, onder redactie van Van Ewijk, Doedens en Dalemans. Boom Uitgevers.

Feiken, J.F., Links, P.J. & Hüttmann, A, (2020). Modulespecifieke therapie bij afasie. Beschrijving van de behandelmethodiek en de benodigde diagnostiek. Assen: van Gorcum.

Links, P.J., Feiken, J.F.& Bastiaanse R. (1996). Afasie, diagnostiek en therapie: een linguïstische benadering. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Whitworth, A., Webster, J., & Howard, D. (2014). A cognitive neuropsychological approach to assessment and intervention in aphasia: A clinician's guide. Psychology Press.
Bekijk hier de bron

Bastiaanse, R. (2011). Afasie. Bohn Stafleu van Loghum.

Feiken, J., de Kok, D., Wind-Tjeerdsma, T., & Jonkers, R. (2025). Sources of evidence for the identification of deficits in linguistic processes in aphasia at the word-level: a model-based approach. Aphasiology, 1–33. Bekijk hier de bron

Feiken, J.F., Links, P.J. & Hüttmann, A, (2020). Modulespecifieke therapie bij afasie. Beschrijving van de behandelmethodiek en de benodigde diagnostiek. Assen: van Gorcum.
Bekijk hier de bron

Rapp, B. (2005). The relationship between treatment outcomes and the underlying cognitive deficit: Evidence from the remediation of acquired dysgraphia. Aphasiology, 19(10-11), 994-1008.
Bekijk hier de bron

Whitworth, A., Webster, J., & Howard, D. (2014). A cognitive neuropsychological approach to assessment and intervention in aphasia: A clinician's guide. Psychology Press.
Bekijk hier de bron

Intensiteit van oefenen is de belangrijkste en best aangetoonde factor die van positief van invloed is op herstel. Het gaat om het aantal uren dat daadwerkelijk wordt besteed aan oefentherapie.

Berns, P.E.G., Jünger, N., Boxum, E., Nouwens, F., van der Staaij, M. G., van Wessel, S., van Dun, W., van Lonkhuijzen, J.G. & CBO (2015). Logopedische richtlijn ‘Diagnostiek en behandeling van afasie bij volwassenen’. Woerden: Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie.

Brady, M. C., Kelly, H., Godwin, J., Enderby, P., & Campbell, P. (2016). Speech and language therapy for aphasia following stroke. Cochrane database of systematic reviews, (6).
Bekijk hier de bron

Feiken, J.F, de Vries, W. & Ruiter, M. (2025). Hoofdstuk 3: Aan de slag met afasie. In: Aan de slag met afasie, onder redactie van Van Ewijk, Doedens en Dalemans. Boom Uitgevers.

Peitz, D., Schumann-Werner, B., Hussmann, K., Pinho, J., Chen, H., Binkofski, F., ... & Werner, C. J. (2024). Success rates of intensive aphasia therapy: Real-world data from 448 patients between 2003 and 2020. Journal of Neurology, 1-15.
Bekijk hier de bron

Release Collaborators, Brady, M. C., Ali, M., VandenBerg, K., Williams, L. J., Williams, L. R., ... & Harris Wright, H. (2022). Precision rehabilitation for aphasia by patient age, sex, aphasia severity, and time since stroke? A prespecified, systematic review-based, individual participant data, network, subgroup meta-analysis. International Journal of Stroke, 17(10), 1067-1077.
Bekijk hier de bron

REhabilitation and Recovery of peopLE with Aphasia after StrokE (RELEASE) Collaborators. (2022). Dosage, intensity, and frequency of language therapy for aphasia: A systematic review–based, individual participant data network meta-analysis. Stroke, 53(3), 956-967.
Bekijk hier de bron

Uit onderzoek is gebleken dat zelfstandig oefenen, buiten de logopedische behandelingen om, ook kan bijdragen aan het herstel. Digitale oefenprogramma’s zijn hierbij een belangrijke aanvulling, omdat een cliënt dan veel vaker kan oefenen.

Ericson, C., Latysheva, A., Poirier, S. È., & Fossard, M. (2025). Computer-and Smart-Tablet-Based Self-Administered Treatments in Chronic Post-Stroke Aphasia: A Systematic Review. Brain Sciences, 15(2), 122.
Bekijk hier de bron

Kim, J., Rose, M. L., Pierce, J. E., Nickels, L., Copland, D. A., Togher, L., ... & Cadilhac, D. A. (2024). High-intensity aphasia therapy is cost-effective in people with poststroke aphasia: Evidence from the COMPARE trial. Stroke, 55(3), 705-714.
Bekijk hier de bron

Spelelementen (gamificatie) lijkt hierbij bevorderend te werken voor de motivatie om de oefenintensiteit te verhogen.

De Cock, E., Batens, K., Feiken, J., Hemelsoet, D., Oostra, K., & De Herdt, V. (2021). The feasibility, usability and acceptability of a tablet-based aphasia therapy in the acute phase following stroke: De haalbaarheid, bruikbaarheid en aanvaardbaarheid van een afasie oefenprogramma op een tablet in de acute fase na een beroerte. Journal of Communication Disorders, 89, 106070. Article 106070.
Bekijk hier de bron

Snel beginnen met oefentherapie is belangrijk: mensen die binnen een maand met therapie starten, laten het meeste herstel zien.
Het beste resultaat heeft in totaal 20-50 of meer uur oefenen bij ten minste 2 tot 4 uur per week, verdeeld over 4 à 5 keer per week.
Bij begripsproblemen lijkt het noodzakelijk om ten minste 9 uur per week te behandelen. Minder dan 3 uur per week behandelen blijkt niet te werken.

Brady, M. C. (2021). Predictors of poststroke aphasia recovery: A systematic review-informed individual participant data meta-analysis. Stroke, 52(5), 1778.
Bekijk hier de bron

Release Collaborators, Brady, M. C., Ali, M., VandenBerg, K., Williams, L. J., Williams, L. R., ... & Harris Wright, H. (2022). Precision rehabilitation for aphasia by patient age, sex, aphasia severity, and time since stroke? A prespecified, systematic review-based, individual participant data, network, subgroup meta-analysis. International Journal of Stroke, 17(10), 1067-1077.
Bekijk hier de bron

Steeds meer onderzoeken laten zien dat (CLT) een positief effect kan hebben op functioneel herstel. CLT richt zich op de verstoorde taalprocessen die ten grondslag liggen aan de symptomen van afasie.

Adbegovic, J., & Visch- Brink, E. (2014). De effectiviteit van cognitief-linguïstische therapie versus communicatieve therapie op benoemen. Stem-, Spraak- en Taalpathologie,19 , 19-41.
https://sstp.nl/article/view/11542/10542

Corsten, S., Mende, M., Cholewa, J., & Huber, W. (2007). Treatment of input and output phonology in aphasia: A single case study. Aphasiology, 21(6-8), 587-603.  
https://doi.org/https://doi.org/10.1080/02687030701192034

Feiken, J.F., Links, P.J. & Hüttmann, A, (2020). Modulespecifieke therapie bij afasie. Beschrijving van de behandelmethodiek en de benodigde diagnostiek. Assen: van Gorcum.
https://education.stapp.solutions/course/module-specifieke-therapie

Rapp, B. (2005). The relationship between treatment outcomes and the underlying cognitive deficit: Evidence from the remediation of acquired dysgraphia. Aphasiology, 19(10-11), 994-1008.
https://doi.org/https://doi.org/10.1080/02687030544000209

REhabilitation and Recovery of peopLE with Aphasia after StrokE (RELEASE) Collaborators. (2022). Dosage, intensity, and frequency of language therapy for aphasia: A systematic review–based, individual participant data network meta-analysis. Stroke, 53 (3), 956-967.
Bekijk hier de bron

Whitworth, A., Webster, J., & Howard, D. (2014). A cognitive neuropsychological approach to assessment and intervention in aphasia: A clinician's guide. Psychology Press.
Bekijk hier de bron

Acute fase

De Cock, E., Batens, K., Feiken, J., Hemelsoet, D., Oostra, K., & De Herdt, V. (2021). The feasibility, usability and acceptability of a tablet-based aphasia therapy in the acute phase following stroke: De haalbaarheid, bruikbaarheid en aanvaardbaarheid van een afasie oefenprogramma op een tablet in de acute fase na een beroerte. Journal of Communication Disorders, 89, 106070. Article 106070.
Bekijk hier de bron

Revalidatiefase en chronische fase

Ericson, C., Latysheva, A., Poirier, S.-E., & Fossard, M. (2025). Computer- and Smart Tablet-Based Self-administered Treatments in Chronic Post-Stroke Aphasia: A Systematic Review. Brain Sci., 15(2), 122.
Bekijk hier de bron

Varley, R., Cowell, P. E., Dyson, L., Inglis, L., Roper, A., & Whiteside, S. P. (2016). SelfAdministered Computer Therapy for Apraxia of Speech: Two-Period Randomized Control Trial With Crossover. Stroke, 47 (3), 822-828.
Bekijk hier de bron

Wambaugh, J. L., Wright, S., Nessler, C., Mauszycki, S. C., Bunker, L., Boss, E., Zhang, Y., Hula, W. D., & Doyle, P. J. (2020). Further Study of the Effects of Treatment Intensity on Outcomes of Sound Production Treatment for Acquired Apraxia of Speech: Does Dose Frequency Matter? Am J Speech Lang Pathol, 29 (1), 263-285.
Bekijk hier de bron

Het betreft vooral sterke evidentie voor:
1. Articulo- motorische therapie (= methodiek 1 van de TIAS-methodiek), als
2. Therapie gericht op tempo en ritme (= methodiek 2 van de TIAS-methodiek)

Ballard, K. J., Azizi, L., Duffy, J. R., McNeil, M. R., Halaki, M., O'Dwyer, N., Layfield, C., Scholl, D. I., Vogel, A. P., & Robin, D. A. (2016). A predictive model for diagnosing stroke-related apraxia of speech. Neuropsychologia, 81, 129-139.
Download hier de bron

Feiken, J.F. & Lettinga A.T. (2014) Op weg naar een digitaal Therapeutisch Instrument voor Apraxie van de Spraak (TIAS). Nederlands Tijdschrift voor Revalidatiegeneeskunde.
Download hier de bron

Paemeleire, F. (2012). Handboek spraakapraxie bij volwassenen. Maklu.

Varley, R., Cowell, P. E., Dyson, L., Inglis, L., Roper, A., & Whiteside, S. P. (2016). SelfAdministered Computer Therapy for Apraxia of Speech: Two-Period Randomized Control Trial With Crossover. Stroke, 47 (3), 822-828.
Download hier de bron

Wambaugh, J. L., Wright, S., Nessler, C., Mauszycki, S. C., Bunker, L., Boss, E., Zhang, Y., Hula, W. D., & Doyle, P. J. (2020). Further Study of the Effects of Treatment Intensity on Outcomes of Sound Production Treatment for Acquired Apraxia of Speech: Does Dose Frequency Matter? Am J Speech Lang Pathol, 29 (1), 263-285.
Download hier de bron

De insteek met betrekking tot afasietherapie van het STAPP platform (MST methodiek) is sluit naadloos aan op de cognitief linguïstische diagnostiek (o.a. passend bij het Ellis & Young schema).

Blankestijn-Wilmsen, J., Damen, I., Voorbraak-Timmerman, V., Hurkmans, J., Brouwer de Koning, J., Pross, A., & Jonkers, R. (2017). The effect of static versus dynamic depictions of actions in verb and sentence production in aphasia. Aphasiology, 31(10), 1166-1182.


Geerink, L., Pross, A., Blankestijn-Wilmsen, J., Damen, I., Voorbraak-Timmerman, V., Hurkmans, J., ... & Jonkers, R. (2019). Het belang van een dynamische weergave van acties voor personen met afasie. Stem-, spraak-en taalpathologie, 24(2019), 41-69.

Feiken, J.F. & Kirmess, M. - Foreign Accent Syndrome - a type of kinetic AOS. Stem-, Spraak-, en Taalpathologie, Posterpresentation. International Conference on Speech Motor Control, Groningen, 5-7 july, 2017.


Jonkers, R., Feiken, J.F. & Stuive, I. (2017). Diagnosing Apraxia of Speech on the Basis of Eight Characteristic Signs. Canadian Journal of Speech-Language Pathology and Audiology, 41, 3, 303-319.

Kooistra, L., Feiken, J.F & Jonkers, R (2013) - Incidence of Apraxia of Speech. International Aphasia Rehabilitation Conference. Masterscriptie.

Feiken, J.F. & Jonkers, R. - A division into three subtypes of apraxia of speech: ideomotor, kinetic and ideational. Clinical Aphasiology Conference (CAC), Squaw Creek, Lake Tahoe, CA, 20-24 May, 2012.

Feiken, J. (2009). Diagnostic Instrument Apraxia of Speech (DIAS). Poster presentation Clinical Aphasiology Conference (CAC) Keystone.

    Bruffaerts, R., Schaeverbeke, J., Radwan, A., Grube, M., Gabel, S., De Weer, A. S., ... & Vandenberghe, R. (2022). Left frontal white matter links to rhythm processing relevant to speech production in apraxia of speech. Neurobiology of Language, 3(4), 515-537.

Bekkhus-Wetterberg, P., Brækhus, A., Müller, E. G., Norvik, M. I., Winsnes, I. E., & Wyller, T. B. (2022). Primary progressive aphasia. Tidsskrift for Den norske legeforening.

chaeverbeke, J., Gabel, S., Meersmans, K., Bruffaerts, R., Liuzzi, A. G., Evenepoel, C., ... & Vandenberghe, R. (2018). Single-word comprehension deficits in the nonfluent variant of primary progressive aphasia. Alzheimer's research & therapy, 10, 1-20.

De Witte, E., Wilssens, I., De Surgeloose, D., Dua, G., Moens, M., Verhoeven, J., ... & Mariën, P. (2017). Apraxia of speech and cerebellar mutism syndrome: a case report. Cerebellum & ataxias, 4, 1-9.

Hurkmans, J., Jonkers, R., Boonstra, A. M., Stewart, R. E., & Reinders‐Messelink, H. A. (2012). Assessing the treatment effects in apraxia of speech: Introduction and evaluation of the Modified Diadochokinesis Test. International Journal of Language & Communication Disorders, 47(4), 427-436.

Hurkmans, J., Jonkers, R., de Bruijn, M., Boonstra, A. M., Hartman, P. P., Arendzen, H., & Reinders-Messelink, H. A. (2015). The effectiveness of Speech–Music Therapy for Aphasia (SMTA) in five speakers with Apraxia of Speech and aphasia. Aphasiology, 29(8), 939-964

Duits: Ebert, S.,Marian, U. & Frank, U. (2025) NL- "DIAS-D - Diagnostik bei Sprechapraxie – deutsche Version". Originalversion: Judith Feiken und Roel Jonkers. ProLog

Noors: Feiken J, Jonkers R. Diagnostisk verktøy for taleapraksi. DIAS. Oslo: Novus forlag, 2020.